Η 2^α Απριλίου, καθιερώθηκε το 1966, απ’ το Διεθνές Συμβούλιο Βιβλίων για τη Νεότητα(ΙΒΒΥ), ως η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου. Με την ενέργεια αυτή στόχευαν στην προαγωγή της φιλαγνωσίας των παιδιών, αλλά ταυτόχρονα και στο να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των ενηλίκων για το παιδικό βιβλίο.

Τα βιβλία υπήρχαν απ’ την αρχαιότητα, με διαφορετική μορφή απ’ ότι είναι ευρέως γνωστή. Καθώς δεν είχε εφευρεθεί το χαρτί, χρησιμοποιούνταν πέτρες, φύλλα φυτών ή υφάσματα με σκοπό να καταγραφούν πάνω τους στοιχεία εκείνων των εποχών ως ευρήματα για τις μελλοντικές γενιές. Στην πορεία εφευρέθηκε το χαρτί και έτσι τα βιβλία έλαβαν τη σημερινή τους μορφή, ενώ έγιναν ένα δημοφιλές μέσο ψυχαγωγίας, πληροφόρησης και γνώσης της ιστορίας του κάθε λαού.

Πριν την εμφάνιση του διαδικτύου στη ζωή μας, τα βιβλία και οι εγκυκλοπαίδειες αποτελούσαν τη μοναδική πηγή στην οποία απευθυνόταν ο αναγνώστης ή ο μαθητής για να εκμαιεύσει οποιαδήποτε πληροφορία, αναζητώντας τα είτε στην προσωπική βιβλιοθήκη είτε σε κάποια δημόσια.

Μέσα απ’ την ανάγνωση βιβλίων το παιδί μαθαίνει να καλλιεργεί ηθικές αξίες , να χρησιμοποιεί ορθά το λεξιλόγιο και να το εμπλουτίζει, να οξύνει την κριτική του σκέψη, να ενισχύει τη μνήμη, αλλά και να εξάπτει τη φαντασία του ταξιδεύοντας σε κόσμους πραγματικούς ή φανταστικούς.

Οι έφηβοι μέσα απ’ την ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων, πέραν της καλλιέργειας της γλωσσικής ικανότητας, καταφέρνουν να διαμορφώσουν μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Καθώς έρχονται σε επαφή με ζητήματα που αφορούν την κοινωνία και πως αντιμετωπίζονται, ενώ παράλληλα γεμίζει και με πρωτόγνωρα συναισθήματα, νέες ιδέες, ίσως και νέες αξίες ή ιδανικά. Όλα τα παραπάνω θα τον βοηθήσουν ν’ αναπτύξει την κριτική του ικανότητα και να μπορεί να κρίνει και να λαμβάνει αποφάσεις, να προοδεύει και να εξελίσσεται.

Στη σημερινή εποχή που όλα τείνουν να ψηφιοποιηθούν, το διαδίκτυο αποτελεί ένα ουσιαστικό και χρήσιμο εργαλείο εύκολης και άμεσης πρόσβασης σε πληθώρα πληροφοριών, αλλά και σύνδεσης με άλλα άτομα ανά τον κόσμο. Ενώ συνιστά και ένα μέσο ψυχαγωγίας μέσω διάφορων τρόπων είτε ακούγοντας μουσική, είτε διαβάζοντας ebooks, είτε παρακολουθώντας βίντεο και ομιλίες κ.α.

Από την άλλη, όλη αυτή η ραγδαία εξέλιξη του διαδικτύου γεννά πολλά ερωτήματα και φόβους για τον ρόλο των βιβλίων στην σημερινή καθημερινότητα/ζωή. Σε αυτό το άρθρο θα γίνει προσπάθεια να παρουσιαστούν τα οφέλη και τα πλεονεκτήματα της ανάγνωσης στη ζωή του ανθρώπου αλλά και στη σχολική κοινότητα.

Το διαδίκτυο συμβάλλει θετικά στην εξέλιξη της καθημερινότητας, εάν χρησιμοποιείται σε συγκεκριμένα όρια και με ποιοτικό τρόπο, δεν αποτελεί άμεση απειλή. Το πρόβλημα προκύπτει όταν δεν γίνεται ορθή χρήση του μέσου, καθώς τα παιδιά αναλώνονται σε δραστηριότητες οι οποίες δεν τους προσφέρουν ουσιαστικές γνώσεις και ποιοτική διασκέδαση.

Για παράδειγμα το να μοιραστούν ένα βίντεο ή μια φωτογραφία που θα αποκτήσει την απήχηση και αναγνώριση των ακολούθων οι οποίοι θα το εκδηλώσουν μέσω των likes, αυτό άμεσα αυξάνει την ικανοποίηση του ατόμου καθώς αισθάνεται αρεστός και επιθυμεί να το επαναλάβει γιατί του προσθέτει ένα γόητρο, ένα κύρος και μια αποδοχή. Πράγμα το οποίο μπορεί να οδηγήσει στον εθισμό. Το ίδιο ισχύει και με τους “gamers” οι οποίοι παίζουν ομαδικά παιχνίδια με σκοπό τη νίκη ώστε να γίνουν αποδεκτοί με αποτέλεσμα για να το καταφέρουν, να παραμελούν τους ίδιους και να μην είναι τυπικοί με τις υποχρεώσεις και τις κοινωνικές σχέσεις τους.

Όταν μια ενέργεια προκαλεί ικανοποίηση, την επόμενη φορά που θα επαναληφθεί, ο εγκέφαλος θα την αναγνωρίσει, θα “θυμάται” την ευχαρίστηση που του πρόσφερε οπότε θα αποζητά τη διαρκή επανάληψή της. Για το λόγο αυτό θα πρέπει εξ’ αρχής από την νηπιακή ηλικία να θέτονται όρια και να περιοριστεί ο χρόνος χρήσης ή να τεθεί γονικός έλεγχος για να ορισθεί το περιεχόμενο της χρήσης.

Το 2019, σε έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου που πραγματοποιήθηκε σε 14.000 μαθητές ηλικίας 10-17 ετών, προέκυψε ότι το 39% των μαθητών του Δημοτικού χρησιμοποιεί καθημερινά το διαδίκτυο, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τη βαθμίδα του γυμνασίου αντιστοιχεί σε 74% και στου Λυκείου 89%. Γίνεται αντιληπτό ότι οι μαθητές όσο μεγαλώνουν τόσο χρησιμοποιούν περισσότερο το διαδίκτυο είτε ως μέσο ενημέρωσης είτε για διασκέδαση και επικοινωνία.

Στην ίδια έρευνα παρατηρείτε ότι οι γονείς δεν θέτουν τα απαιτούμενα όρια στη χρήση του διαδικτύου. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς των μαθητών του Δημοτικού δεν επιβάλουν περιορισμούς κατά ποσοστό 33%, ενώ αντίστοιχα οι γονείς των μαθητών του Γυμνασίου σε ποσοστό 42% και του Λυκείου σε ποσοστό 64%.

Παρακάτω παρατίθενται κάποια από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η ανάγνωση βιβλίων, που δε μπορεί να αντικαταστήσει(ή αντιγράψει) το διαδίκτυο:

·      Τα βιβλία παρέχουν ολοκληρωμένη και σε βάθος κατανόηση ενός συγκεκριμένου θέματος, που επιτρέπουν στον αναγνώστη να εμβαθύνει στο θέμα και να το εξερευνήσει από διάφορες οπτικές και ν’ αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα. Σε αντίθεση με το διαδίκτυο όπου οι πληροφορίες είναι κατακερματισμένες και από μη έγκυρες πηγές.

·    Οι πηγές που προσφέρουν τα συγγράμματα είναι αξιόπιστες και ακριβείς καθώς συντάσσονται από ειδικούς και επιστήμονες. Από την άλλη, στο διαδίκτυο μπορεί να δημοσιευθούν πληροφορίες και από άτομα τα οποία δεν διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις επί του θέματος και αυτό γιατί είναι μια ανοιχτή πλατφόρμα προσβάσιμη από όλους.

·      Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή του άρθρου η ανάγνωση βελτιώνει την γνωστική ικανότητα του αναγνώστη παράλληλα οξύνει την κριτική σκέψη και ενισχύει τη λειτουργία της  μνήμης. Εν αντιθέσει με το διαδίκτυο όπου ο χρήστης ασχολείται ταυτόχρονα με πολλές δραστηριότητες (multitasking) και κάνει επιλεκτική ανάγνωση(skimming), κάτι που μπορεί να βλάψει τις γνωστικές του ικανότητες.

·  Επομένως προκύπτει το συμπέρασμα πως τα βιβλία παρέχουν βελτιωμένη συγκέντρωση. Καθώς επιτρέπουν στον αναγνώστη να επικεντρωθεί σε μια δραστηριότητα για αρκετό χρονικό διάστημα, χωρίς να κουράζεται από την αντανάκλαση που προκαλούν οι οθόνες, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται και να μην περισπάται. Σε αντιδιαστολή με το διαδίκτυο το οποίο είναι γεμάτο περισπασμούς. Για παράδειγμα εκεί που διαβάζει ο αναγνώστης ένα άρθρο παρουσιάζονται διαφημίσεις ή ενημερώνονται οι ειδοποιήσεις απ’ τις εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κι έτσι δυσκολεύει τον αναγνώστη να συγκεντρωθεί στη συγκεκριμένη δραστηριότητα, για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Για τους παραπάνω λόγους που αναφέρθηκαν στο άρθρο τα στελέχη του Κέντρου Πρόληψης “ΠΝΟΗ”, χρησιμοποιούν το βιβλίο ως εργαλείο στα προγράμματα πρόληψης που πραγματοποιούν, καθώς παρατηρείται πως η αφήγηση και η ανάγνωση αποτελούν μια παρέμβαση με μεγάλη απήχηση. Κάποια από τα προγράμματα/ παρεμβάσεις που χρησιμοποιήθηκε ως πρωταγωνιστής το βιβλίο είναι η ομάδα “Προσωπικής Ανάπτυξης μέσω της ανάγνωσης- αφήγησης κειμένων και συζήτησης” και σε Ομάδες  Ανάγνωσης και επεξεργασίας παραμυθιού σε παιδιά Δημοτικού. Ωστόσο το παραμύθι και η αφήγηση αποτελούν εργαλείο για όλες τις βιωματικές ομάδες. Συχνά σε παρεμβάσεις  χρησιμοποιείται μια διδακτική ιστορία που δίνει ένα ηθικό δίδαγμα στα παιδιά, στους εφήβους ή στους ενήλικες.

Σε επόμενο άρθρο θα παρουσιαστεί ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην προαγωγή της φιλαγνωσίας και της πρόληψης εξαρτητικών συμπεριφορών από μαθητές.

    Δαγκινάκη Ελισσάβετ

     Κοινωνιολόγος (M.Sc.)

Στέλεχος ΚΠ ΠΝΟΗ-OKANA (ΕΣΠΑ)